Димитар (Дичо) Крстев (Крстеви) Дичов, познат како Дичо Зограф, е македонски иконописец, истакнат претставник на Дебарската уметничка школа. Дичо Зограф е еден од најплодните сликари на македонската ренесанса – огромна количина прекрасни икони и мурали се расфрлани низ целиот регион, Охрид, Серско, Кумановско, Воденско, Видин, Кулско, Ломско, Скопско и Албанија. Тој е еден од најпознатите иконо и фреско-сликари на Балканот во 19-век.Во неговиот краток живот насликал повеќе од 2.000 икони за потребите на правоверските цркви, насекаде во Македонија, Србија и Грција.

Творештвото на тресончанецот Дичо Зограф означува крај на еден илјадагодишен идејно-естетски систем и почеток на сосем нов период во македонската историја на уметноста. Дичо во своите икони владее со моделацијата. Во својата дејност тој систематски работи на нови иконостаси, ги обновува и дополнува постоечките, осликува одделни ѕидни површини со живопис и работи на цели ансамбли во новоизградените и доградените цркви и манастири. Карактеристично за неговата дејност е тоа што иконите ги сликал врз неутрална, најчесто златна заднина, а со тоа повеќе ја нагласувал духовноста на ликовите на светителите. Познатиот Дичо Зограф освен иконите, оставил и една книга “Ерминија” во која ги запишал сите работи за неговиот живот,за семејството,а на 201 страница напишал и се што знаел за зографисувањето.

 

Биографија

Роден е во големото мијачко село Тресонче, Дебарско, во март 1819 година, според сопствените белешки. Тој се оженил на 1 јули 1839 година. Честите потписи на Дичо овозможуваат со леснотија да го следиме неговиот творешки пат. Тој, наводно, изучувал резба со неговиот татко, сликарот Крусте Дичов Перков, и потоа со сликарот Михаил Анагност од Самарин и неговиот син Димитар, монахот Даниел во Драмско.

Првите дела на Димитар Крстев се на егејскиот брег и иконите во црквата „Свети Ѓорѓија“ од 1841 година во соседното село Лазареполе близу Тресонче.  Сепак, иконите во црквата во Лазаропол се потпишани од „Дичо Перкоски“ и идентификацијата со Дичо Зограф е сè уште нестабилна и неговата работа на егејското крајбрежје е неизвесна. Првото сигурно познато дело на Дичо Зограф е икона на Светата Дева Пантонхара (Радост на сите) од страна на црквата „Свети Јован Богослов Канео“ во Охрид, потпишана и датира 1844 година. Токму оваа икона го покажува силното влијание на Михаил Анагност и Димитар Самарински.

Во 1844 и 1845 година, Дичо работел за црквите во родната земја – за „Пречиста Богородица“ во Росоки, каде направил престолни икони на иконостасот. Дичо ги направил иконите Исус Христос Крал и Велики епископ, Свети Јован Крстител, потпишани и датирани од 1844 година и Света Дева Одигитрија, потпишани и датирани од 1845 година. Потоа работел во „Св. Свети Петар и Павле “во Тресонче, каде што се вратил неколку пати до 1854 година. Сликањето на престолните икони започнало во 1845 година, кога тој и ги потпишува иконите „Света Богородица Одигитрија“, „Исус Христос Семоќен“, „Свети Јован Крстител“ и „Собор на Светите апостоли“. Во следниата 1846 година ги изработи иконите „Свети Николај Чудотворец“, „Свети Тројца Аехиреи“ и „Свети Атанасиј“. Престолни икони за овој храм се некои од неговите најимпресивни дела. Од 1845 година, иконата на „Воведение на Богородица“ е потпишана и датирана од црквата со истоименото „Воведување на Богородица во Јабланица, Струшко.

Некои од најраните икони на Дичо Зограф, датирани од 1844 година, биле пронајдени во црквата Света недела во Дебрене, Мелник.

Во Скопско

Осумнаесет години Дичо работел во Скопје, своето дело започнало веднаш по завршувањето на крвавото востание на Албанците на цар Дервиш. Првото познато дело на Дичо во Скопје е реновирање на иконостасот на црквата Свети Спас во Кучевиште – важен духовен центар на регионот. Во пожарот во 1983 година, повеќето нејзини икони биле запалени, со зачувување на олтарната врата, на која бил прикажан Архангел Михаил, кој им ја одзел душата на богатите, потпишан и датирал од 30 ноември 1845 година. Сликата се одликува со исклучителен дизајн и софистициран состав. Постојат и помали икони за празници кои не се потпишани: Рождество Христово, Крштение Христово, Влегување во Ерусалим и Свети Петар, за што без сомнение може да се каже дека е дело на Дичо Зограф. Денес тие се чуваат во протезисот на храмот.

Икони од „Свети Спас“ в Кучевиште, 1845 г.

Потоа, на крајот на 1845 година – почетокот на 1846 година и повторно во 1847 година, Дичо работел во Свети Ѓорѓија во Бањани. Кураторскиот натпис над западната врата од нартексот до наосот датира од крајот на 5 декември 1846 година. За храмот, Дичо ги насликал иконите на целиот иконостас и целата нова слика на храмот – на источниот ѕид на тремот. На иконостасот има четири престолни икони: Исус Христос Семоќен, Мајка Божја со Христа, потпишан и датиран од 1845 година, Јован Крстител и Архангел Михаил. Парапетни те плочи се украсени со цветни елементи. Дело на Дичо се исто така светите порти, 15 апостолски икони, 15 празнични икони и крстот над иконостасот. Пет мурали се зачувани на ѕидот во нартексот Свети Ѓорѓиј, Дева Марија со Христа, Исус Христос Семоќниот, Свети Јован Крстител и Свети Димитриј, а под нив имитации на парапетни плочи, со натписи на кантората со цвет и комплексна композиција на Страшниот  суд, за што во литературата има спор дали станува збор Дичово дело. Иако единствениот непокриен пример за овој вид мурали, на Дичо Зограф, стилските одлики и иконографското решение на композицијата наведуваат на неговото авторство.

Икони на Свети Ѓорѓија во Бањани 1845-1846 година:

 

Во 1846 година, по Свети Ѓорѓија, Дичо ја продолжил својата работа во манастирската црква „Свети Илија Горни“, над селото Банијане. На парапетот на иконостасот под престолната икона на Исус Христос Сесржител, потпишан и датиран од 1846 година, се наоѓа натпис кој информира за реновирање на иконостасот од Дичо Зограф. Негови се и осумте апостолски икони.

Кон крајот на 1846 година и почетокот на 1847 година, Дичо Зограф ги работел иконите за целиот иконостас и муралите во куполата и натписот на манастирската црква „Свети Никита“ во близина на селото Горњани. За иконостасот тој ги прави престолските икони Исус Христос Седржител, Дева Марија со Христа, потпишани и датирани од 20 декември 1846 година; Свети Јован Крстител, Свети Никита, потпишан и датиран од 15 февруари 1847 година; Архангел Михаил, непотпишан, но со имињата на донаторите и датиран од 1847 година; Крунисувањето на Богородица, исто така непотпишана, но очигледно Дичово дело. Иконата на Свети Ѓорѓија и Свети Димитриј, потпишана од Дичо и датирана од 13 април 1856 година, поставена на долниот дел на иконостасот, е веројатно од иконостасот на црквата Света Троица во селото Чучар.

Дичо во црквата „Свети Никита“ изработува и свети врати, апостолски икони, како што е иконата со апостол Јаков, празнични икони, меѓу кои и „Отсекување на главата на Свети Јован Крстител“, крстот над иконостасот и малата икона „Дева со Христа и светци “. Дичо ја препишува Божествената Литургија со Исус Семоќниот во круната на наосот купола, задржувајќи го вплетувањето и линијата на формите на постарите мајстори. Композицијата му се припишува на Дичо Зограф по стилски карактеристики и по споредување со други примери на Божествена литургија напишана од Дичо за други цркви. Во нишата на јужната фасада, лево од влезот во црквата, сочувани се оштетени парчиња мурали на патронот Свети Никола на коњ.

 

Икони од „Свети Никита“ во Горњани, 1846 – 1847 г.

По Скопје во 1848 година, Дичо Зограф се префрлил на работа во црквите во Реканскиот и Гостиварскиот крај. За манастирската црква во Бигорскиот манастир го насликал кивотот за  мошти на според кивотот за моштите на Михаил Анагност и Димитар, насликани за истата црква во 1833 година. Во црквата „Свети Архангел Михаил“ во селото Битуше ги насликал престолните икони за иконостасот и неколку медалјони со светци на долниот дел на арката на наосот. Тој е потпишан на престолните икони на Свети Никола, Свети Илија, Свети Ѓорѓија, Св. Свети Модест и Спиридон и Свети Димитриј. Тој долго време работи на мурали во црквата Свети Ѓорѓија во Рајчица. Во 1848 година работел во централниот дел на наосот, а во просторот на внатрешниот дрвен кров со ниска купола во 1849 година. Според сочуваниот натпис од надворешната страна над влезот, работата била завршена во 1852 година.

Во црквата Света Богородица во селото Вапа во 1848 – 1849 година тој ги наслика престолните икони за иконостасот. Празничните икони на овој иконостас биле изработени од 1851 до 1853 година.

Повторно во црквата на Светите апостоли Петар и Павле, тој ги исцртува патроните светци во целосна висина и со модел на црква во свои раце во тремот над влезната врата. Според натписот, композицијата била комплетирана на 27 мај 1849 година. Празничните икони од иконостасот работеле помеѓу 1847 и 1849 година. Во 1851 година ги направил кралските врати со Благовештението и пророците Давид и Соломон, а во 1853 година ја насликал јужната врата на иконостасот со Свети Харалампиј и врзаната чума. Иконската декорација на иконата е монохроматска – од сиво до скала до сина боја. Во ист стил и тон, Дичо Зограф го украсува целиот ентериер на храмот. Иконостасот и декорацијата беа завршени во 1854 година.

Во меѓувреме, во Бигорскиот манастир повторно, во машката трпезарија, тој го наслика портретот на митрополитот Мелетие Деборски, од 16 јуни 1849 година. Во црквата Свети Никола во селото Кичиница прави икони за иконостас. По Кичиница, Дичо работел во Храмот Свети Ахил Лариски во селото Требиште. По завршувањето на сликарското дело – 8 јуни 1850 година, Дичо започнал со изработка на икони за иконостасот, кој бил завршен само во 1861 година, кога Дичо ја насликал пеачницата и ја украсил. Иконостасот вклучува икони што ги работеле од 1849 до 1861 година. Иконите прикажуваат тропари, редок феномен карактеристичен за Дичовата креативност.

Тој се вратил во Росоки во 1850 година, во црквата Воведение на Богородица, каде што направил празнични икони за иконостасот и муралите на Вовед Теотокос над влезната врата. Ова е потврдено со натписот на ктиторот над јужниот влез. За овој храм добивал нарачки до 1854 година, со кои се одликувала иконата на Богородица со Изида и седумте појаси прикажани на светците во долниот дел од 1851 година и Свети Харалампиј под вратата на ѓаконот, потпишани и датирани од март 1852 година. година.

Од 1849 до 1853 година Дичо Зограф работел во Струшко, каде направил неколку икони за иконостасот во црквата Свети Атанасиј во селото Селци. Потоа ја направи иконата на Дева Марија во црквата Свети Никола во селото Вевчани, потпишана и датирана од 1849 година. Во 1850 година ја наслика иконата за Рождество на Дева Марија за црквата Света Дева во селото Дренок.

Дичо Зограф ја завршил и работата за сликање во олтарскиот простор на кичевскиот манастир „Света Богородица Пречиста“. Иконите со иконостас ги сликаат долго време. Престолни икони се од 1853 година, кога е датиран „Исус Христос Седржител“, до 1864 година, кога се датирани „Свети Никола и Свети Спиридон“ и „Свети Ѓорѓија и Свети Димитар“. Половина од празничните икони се од 1848 и 1849 година. Тие веројатно биле за друга црква, но заради големата побарувачка биле изкористени за овој иконостас. Останатите празнични икони се од 1864 година, кога иконите на апостолите и евангелистите се создадоа со вистински композиција.

Во Скопско

Во 1850 – 1851 година бил повикан назад во Скопје и ги насликал престолните икони, кралските врати, празничните икони, иконите на Редот и крстот на иконостасот во новоизградениот манастир на Свето Благовештение над Бањани и Горњани. Во истата година, тој сликал неколку помали икони за скопските цркви, како што е иконата на „Свети Тома“ за црквата „Свети Спас“, потпишана и датира од 20 декември 1851 година. На 5 март 1851 година, датирана и потпишана е иконата на Дева Марија со Христа и други светци од црквата „Света Богородица Каменско“.

 

Во 1852 година го насликал иконостасот во црквата Свети Димитрија во Волково. Заедно со својата тајфа ги насликал парапетите, престолните икони, ангелските глави над нив во месечини и празнични икони. Ја потпиша и датираше од април 1852 година иконата на Светата Дева Одигитрија. Следната година, 1853 година, тој ги наслика престолните икони за манастирот Свети Никола во Љубанци.

Во 1854 година тој ги наслика иконите на црквата Свети Спас во Црешево. Иконскиот ансамбл на овој храм, заедно со оној на „Свети Никола“ во Глуво и „Свети Ѓорѓија“ во Бањани, е еден од најубавите и најбогатите Дичови творби во Скопје. Неговите пет икони на тронот се: Исус Христос Седржител, потпишан и датиран од 1854 година, Дева Марија со Христа, потпишана и датирана од 6 ноември 1854 година, Свети Јован Крстител, непотпишан, Свети Димитриј, датиран од 1854 година и Света Петка, потпишан и датиран од 1854 година. Тој ги насликал и кралските врати и олтарната врата на жртвеникот со сцената „Архангел Михаил ја зема душата на богатите“. На врвот на вратата на отворен свиток е тропар и е потпишан и датиран од 1854 година, на долниот дел на вратата се наоѓаат и иницијалите на Дичо, годината и имињата на ктиторите. Неговото дело вклучувало 15 икони со апостолите и Деисус, 10-те празнични икони и крстот над иконостасот со Распетието на Христос, Богородица и Јован Крстител. Иако непотпишан судејќи според стилот и видот на светците, Дичо извлекува и мали целини икони од иконостасот.

Дичо е автор на многу икони од скопската црква Свети Спас – Архангелската катедрала, Свети Филип, Св. Параскева и Свети Арсениј, датирана од 1854 година, како и на светците Симеон Ступник, Арсениј Велики, Окентиј, Орест, Евстатиј, Евгениј и Мардариј, Кирил и Методиј, Владимир и Јулита, Прокопиј, Меркур и Катерина, пророк Даниел, Трифун и епископ Стефан, Јован Лествичник и апостол Барнабас, Вознесение Христово, Слегување Христово во пекол. Од истата година има и портрет на монахот Самуил, од манастирот Трескавец.

Во 1855 година работел во црквата Свети Никола во Глуво. Ги наведува иконите на иконостасот и полуцилиндричниот свод во нартексот. Дичо потпишува на крајот на натписот на донаторот и остава датум 1855 година. Десетте престолни икони се Исус Христос Семоќниот, потпишан, Дева Марија со Христа, потпишан, Свети Јован Крстител, Свети Никола, потпишан и датиран и непотпишан Свети Архангел Александар Мајкл Свети Ѓорѓи и Свети Димитриј, крунисување на Богородица, Свети Харалампиј и Света Петка. Неговите се кралските двери, 12-те апостолски и 12 празнични икони, меѓу кои е иконата на Воскресението Христово и крстот над иконостасот со Распетието на Христос. Малите целивни икони на иконостасот се веројатно дело на неговите соработници. Муралите се лошо оштетени бидејќи имаат лоша подлога. Сцената на Исус Христос Седржител во таванот е зачувана, а на левата и десната страна има фронтални слики на четири пророци. Над главата на Исус е составот на Воскресението Христово. Молитвата е напишана според бројките на пророците на крајот на годината 1855 година.

Во истата година работеле и престолските икони во црквата „Свети Никола“ во Маврово.

Во следната 1856 година работел во Храмот „Света Троица“ во селото Чучер. Дичо е автор на сите престолни икони и на крстот над иконостасот со Светата Дева, распнатиот Христос во средина и Јован Крстител, а според натписот, стоејќи покрај влезната врата на старата црква, исто така, завршил со сликарството на 29 октомври 1856 година. По рушењето на храмот, зачуван е крстот на иконостасот и престолните икони на Исус Христос Седржител, Дева Марија со Христа, Свети Јован Крстител, Свети Никола, Свети Атанасиј од Александрија, крунисувањето на Светата Дева, Свети Архангел Свети Михаил, Михаил Светиот Престол. Првите шест икони имаат слабо зачувани натписи за донатори и некои потписи на играта, а последните три, иако непотпишани, се несомнено негова творба.

 

Во 1856 година ги насликал големите олтарни икони за Свети Никола во Куманово – Свети Спиридон, Света Дева, Христос, Јован Крстител. Во февруари следната 1857 година, за истата црква ги наслика иконите на Свети Димитриј и Свети Georgeорѓи. Во истата 1857 година тој направи иконостасни икони за манастирот Забела кај Старо Нагоричане.

Од истата година 1856 година се наоѓа неговата икона на Свети Тома во Неготин, Србија,  која подоцна исчезнува.

По Кумановско се вратил во Скопје и во април 1857 година ги насликал иконите за веќе постојната црква Свети Никола во Долно Водно, со оние на Архангел Михаил, Свети Никола, Христос и Богородица. Во истата 1857 година насликал и потпишал осум икони за Црквата Света Богородица во Скопје, меѓу кои Свети Иван Рила и Свети Прохор Пчински. Тој работел и за овој храм во 1860 година, разликувајќи ги кралските врати од неговите дела со композицијата Благовештение, донирано од Јован Манојловиќ. Во црковниот оган од 1944 година, изгубени се траги од повеќето од овие икони.

Повторно во 1857 година тој насликал две престолни икони на Света Богородица со Христа и Исус Христос Седржител за иконостасот во црквата Свети Илија во селото Кадино, потпишан и датиран на 20 април 1857 година.

На крајот на 1857 година и 1858 година Дичо изпорачал голема нарачка за црквата Свети Спас во Драчево. За иконостасот на овој храм, Дичо го напиша Архангел Михаил на олтарната врата на жртварникот, престолната икона на која се прикажува Свети Харалампиј и празничната икона на Вознесение Христово, потпишана и датирана од 26 ноември 1857 година. Остатокот од престолнината и празничните икони и иконите со апостолите се веројатно дело на соработниците на Дичо. Во храмот има педесетина помали икони, насликани од Дичо Зограф, вредни заради нивниот богат иконографски репертоар. 

Во 1858 година, Дичо Зограф ги напиша иконите на Светата Троица, Свети Јован Крстител, Свети Ѓорѓија и Успение во црквата на Светата Троица во Гуменџе. Иконите за оваа црква веројатно биле изработени во скопското студио на Дичо. Во 1859 година, Дичо работел за црквата Света Марина во гостинското село Зубовце, потпишувајќи и датирајќи ја престолот икона на патронот. Во истата година иконостасот е направен во црквата Света Петка во Гостивар, каде Дичо ги наслика престолските икони, кои беа работени неколку години порано од 1853 до 1856 година. 

Од ноември 1859 до март 1860 година тој насликал некои од најголемите икони во црквата Света Троица во Врање. Во Врање, Дичо го насликал престолот, празнични, апостолски и бакнежни икони, како што се кралските врати, иконите од платно и Распетието, се на другите сликари на икони. Иконите во Врање покажуваат добра композициска смисла, имаат богата шарена хармонија со обилна употреба на злато, комплексен окер на лицата со светло зеленикави сенки, полн со вкус и висока техника. Врз иконите во црквата во Врање има тропари. Од 1860 година е и престолната икона на Исус Христос Седржител од „Свети Никола“ во Брчево. По Врање, се вратил во Скопје, работел во Света Богородица и потоа насликал две икони за „Св. Свети Константин и Елена “- Богородица со Христа и Светители, потпишана и датирана од 2 декември 1860 година, и Вовед на Богородица и светците, потпишана и датирана на 14 февруари 1861 година На 23 март 1861 година, тој го завршил своето последно дело во Скопје – иконата на Свети Никола и Свети Стефан во Свети Пантелејмон во Горно Нерези.

Во Охридско и Струшко

Од 1862 година, Дичо работи во Охрид веќе неколку години. Во истата година, тој го обнови иконостасот на црквата „Свети Никола Херакмомија“. Ја потпишува и датира иконата на Христос Семоќниот и кралската врата. Тој е и сликар во сводовите на северниот и јужниот брод и трите слепи куполи.

Од Дичо Зограф се и делумно зачуваните две сценски сцени на западната страна на наосот на црквата на Пресвета Богородица на Челница. Муралите имаат помали квалитети од иконите за Дичо. Од сликите се зачувани само Кирил и Методиј, останатите се пејзажи и други. Според натписот, сликата е завршена на 20 ноември 1862 година. Во истата година, 1862 година, Дичо работел и во црквата Свети Архангел Михаил во селото Ташмаруништа, каде ги потпишал иконите на Свети Јован Крстител и Архангел Михаил. 

Од 1862 година, има и повеќе икони на Дичо Зограф во Светата Богородица од Перивлепт (Свети Климент) – Крштевањето Христово, Крстот со Распетието, Дева и Јован. Во црквата Дичо тој продолжи да работи и во наредните години – иконите на Свети Климент и Св. Свети Кирил и Методиј на влезот се од 1863 година, Воскресение од 1864 година. Иконостасот има натпис од 1866 година, што означува дека Дичо ги насликал големите панели под иконостасот. На таблите се композиции Јаковлевските скали, Гостопримството на Аврам и горењето на Содом и Гомор. Во 1863 година го завршува живописот  во Светата Богородица Каменско. Сликал во Големите Светители  и иконостасот во Свети Никола во Долна Валашка махала. Во болницата Света Богородица има три икони – првата од Кетрин, Параскева, Јован и Матрон, втората од Василиј Велики, Јован Златоуст и Григориј Богослов, а третата Кирил и Јулита, Климент, Владимир, Архангел Михаил и Јоим, Јоим Стилијан Првите две беа потпишани и датирани во 1864 година и се технички совршено извршени со извонредна боја.

За време на престојот во Охрид, Дичо добил и приватни нарачки – цветни украси – кантироси со цвет во нишата на приемната сала на Робевата куќа од 1862 година, како и иконата со Седумте волшебници со Свети Еразмо и Свети Јован Владимир од декември истата година, нарачана од Фотиана Робева. За браќата Перличев, во 1864 година насликал икона на Богородица Марија убовница. 

На 2 мај 1864 година, Дичо го завршил сликарството во храмот Свети Илија во Селце, а иконостасот, чија изградба, според датирани парапети со сцени од Стариот завет, била подигната во април 1864 година, била завршена во 1866 година. Во 1865 година, Дичо Зограф се населил во Епаноми(денешна Грција) со своите браќа и работел во Црквата Успение. Откако работеле во Света Богородица Перивлепта во 1866 година, тие се вратиле во Рекански от крај и ги работела иконостасот и иконите со сликање на Успение на пресвета богородица во Гари. Иконите на иконостасот во Свети Илија во Стенче исто така работеле во истата година.

Во 1867 година, иконите за црквите на Свети Никола во Вевчани биле насликани со напишани тропари и Света Богородица во Боровец, Струшко.

Делата на Дичо Зограф се наоѓаат во црквите во северозападна Бугарија, датирани од 1863, 1865 и 1867 година. Македонските мајстори кои ја граделе црквата „Св. Свети Петар и Павле “во Кула, препорачан од Дичо Зограф како иконописец, а според локалните сеќавања престојувал во градот во 1863 година. Две од десетте престолни икони се негови – Дева Марија со новороденчето и Христос Семоќниот, од кои првите две се потпишани и датирани од 20 август 1863 година. Другите икони се на Евгениј Попкузманов, кој се обиде да го имитира стилот на Дичо Зограф. Од 1861 година, иконата на Пресвета Богородица, која беше во Свети Никола во Лом, но подоцна исчезнува. Иконите н Дичо од 14, 16 и 20 декември 1867 година

се наоѓаат и во црквата Свети Илија во Храдец – Архангел Михаил – насликани со исклучително изработување, Свети Илија, Христос Велики Архиепископ. Во Свети Пантелејмон во Видин иконата на Св. Свети Кирил и Методиј е на Дичо Зограф. Неговата икона на истите светци од 1867 година е исто така во музејот Лом, каде што неговите икони се наоѓаат уште од 1866 година. Неговите икони, датирани од мај до септември 1867 година, се наоѓаат во Вознесението на Бога во Слана Бар и во Свети Илија во Градоц од декември 1867 година.

Во 1868 година, Дичо се вратил во Бигорски Манастир и насликал портрети од јеромонах Теодосиј и игумен Јоаким на источниот wallид на машката трпезарија. Во Свети Ѓорѓија во селото Белица, Кичевско, последните потпишани и датирани од септември 1868 година иконите на Дичо Зограф се сметаат за едно од неговите најубави дела.

Дичо Зограф одржува контакти со Стефан Верковиќ во Сер и му испраќа разни изданија.

Починал во 1872 година во несреќа отруен од неговата втора сопруга, која погрешка наместо лек му дала хемикалија која се користела за позлатување на икони. Други пак истражувачи сугерираат дека Дичо Зограф најверојатно починал како резултат на отровните пареи при сликањето мурали.Сакале да го закопаат во неговото маало Лековци,под стариот костен,на гробиштата кои тој ги направил,но попот и учителот рекле дека треба да го закопаат во дворот на црквата која се наоѓала сред селото,бидејќи многу работи направил за неа.Но и местото каде бил закопан Дичо Зограф не е познато.Некои зборувале дека бил закопан на Долни Ленишча,крај реката.Но постојат тврдења дека Дичо Зограф бил закопан на малите гробишта сред селото,од каде потоа коските му биле префрлени во костурницата во “Свети Николче”.Денеска во Тресонче од куќата на Дичо во Лековци останале уште неколку камења.Србите и Бугарите го сметале Дичо Зограф за нивни сликар.Србите велеле дека е најголемиот српски зограф,Бугарите пак го сметале во групата на бугарски творци,но сепак познатиот Дичо Зограф е македонски сликар.За тоа сведочат и неговите изјави во кои тој си кажувал дека е од Мијак од Тресанче.Сепак каков бил неговиот лик не се знае,за тоа дознаваме од неговиот говор”Илјадници слики светии зографисаф и ‘и потпишаф со писмо “из руки Дича Зографа”, а моево грешно лице никоде не го насликаф, па денес не ме зноете какво лице су носел на себе”.Тој сметал дека преку неговите дела може да се дознае се за неговата душа и неговиот лик,поради тоа никаде не го насликал својот лик.

Ниту неговиот син Аврам Дичов, кој учел заедно со него, ниту неговиот внук Крсто Аврамов не го постигнале високото мајсторство како сликари. Максим Ненов и Питер Новев исто така изучуваат од Дичо Зограф.

Дичо Зограф остави и две ракописи ермении. Првиот (Код. Д. Славо 412 во Центарот „Проф. Иван Дујчев“ во Софија) е оригинално дело, напишано околу 1835-1839 година. Објавено е на современ бугарски јазик и е преведено на германски јазик. Втората ерменија, напишана околу 1830-1850 година, моментално се чува во Националниот музеј на историјата – Софија со шифра „МИС 1286“. Тоа е грчки превод, е компилација во Дионисиј и е со помал интерес.